Rotterdamse
Academie
van
Bouwkunst

terug naar
startpagina

Rituelen zijn van oudsher het bindmiddel tussen de stedeling en zijn stad. Op specifieke plekken vormde de stad een groef waarlangs, op ceremoniële wijze, het leven van de passant werd geleid. Veelal omvatten de rituelen een stelsel aan relaties tussen de bewoners onderling en ook relaties tot andere lagen van de maatschappij, zoals een politieke of hemelse macht.

Rituelen bestaan uit een sequentie van handelingen. Een optocht heeft een startpunt, rondgang en eindpunt. Elk van deze plekken markeren een bijzonder moment in het ritueel. Plekken die ook in het alledaagse leven een herkenningsteken zijn.

De plekken gevormd door rituelen en gebruiken verschaffen een relatie tussen mens en stad. Als wij vandaag ons in een historisch weefsel begeven, ervaren wij deze tot steen geworden rituelen nog altijd als sterk structurerende elementen. Herkenbaar zijn de loggia’s en galerijen waar notabelen zaten bij processies of de obelisken als draaipunt van een optocht.

Het hedendaagse stadsontwerp is veelal ontdaan van de fysieke manifestatie van rituelen. Hiermee is de stad ook ontdaan van deze structuur op de menselijke schaal. Relaties binnen de maatschappij worden steeds minder benadrukt. Terugkerende vieringen van rituelen manifesteren zich niet meer permanent in het straatbeeld. Het gebrek aan ceremoniële ruimten maakt plekken inwisselbaar.

Hoe kunnen we de rituelen van vandaag inzetten om plekken in de stad wederom betekenisvol te laten zijn? Welke rituelen kunnen we daarvoor gebruiken en hoe manifesteren deze zich in de stedelijke ruimte?

Plaats van handelen is Brussel: het hart van de Europese democratie. Oa. Brexit toont aan dat de legitimiteit van de Europese Unie afneemt. Willen we dat de EU haar functie behoud, dan zal de waarde van het instituut zichtbaar moeten worden gemaakt. Wat achter gesloten deuren plaats vindt, moet gerepresenteerd worden in de stad. Neem ter vergelijk Prinsjedag: de aanloop naar de Algemene Beschouwingen is met rituelen omgeven. De monarch en bewindslieden presenteren zich in een optocht door Den Haag langs belangrijke plekken compleet met koffertje en hoedenparade.

Ook de EU heeft deze rituelen. Onlangs vond een officiële herdenking plaats naar aanleiding van het overlijden van Helmut Kohl. Maar deze rituelen zijn niet vervat in een ruimtelijke compositie. Ongemakkelijk zat het strijkorkest te spelen, op een plek waar normaal gesproken de president met zijn secretarissen zit. In de stad zijn de rituelen niet manifest. Zo lijkt een kruispunt in de Leopoldswijk te Brussel niet betekenisvoller dan een ander. Toch huist hier het hart van Europa.

Onzichtbaar zijn ook de minder openbare rituelen. Spiegelende en dichte gevels verhullen het politieke leven van de diverse instanties. De vormgeving van de gebouwen communiceren niet over de gelaagdheid van de rituele sequentie: van openbare lobby, semi-publieke newsroom en banketruimte tot private kantoren en afgesloten bestuurskamers.