Sfeerimpressie van gebouw ‘De Klinker’ na oplevering (links) en tijdens locatiebezoek (rechts)

Analyse van de referentieprojecten

Analyse van de projectlocatie

Ontwerpvoorstel aan KunstenHuis IDEA

De eerste ‘Klinker’ is gelegd!

Een bibliotheek is zich gedurende de laatste jaren steeds
meer aan het ontwikkelen tot een centrum voor ontmoeting en kennisoverdracht
met huisvesting voor nevenfuncties waardoor er een sociale cohesie ontstaat.
Ook Zeist wilt een cultureel hart voor cultuur, ontmoeten en ontspanning.
Cultuurfaciliteiten moeten worden gekoppeld aan een levendig en aansprekend
cultuurgebouw waar de gemeentelijke plannen, bewonersadviezen en de missie van
KunstenHuis Idea samenkomen, aldus het KunstenHuis Idea1. Het huidige
gebouw de Klinker voldoet op dit moment niet aan de gestelde eisen en wensen.
Er is een transformatie nodig waarbij het vermengen van functies en daarmee
het verbinden van bezoekers een thema is dat
centraal staat. Aanhakend op dit thema is het multifunctioneel gebruik van
gebouw en ruimte van belang. Als tweede thema is de (laagdrempelige)
toegankelijkheid en inclusiviteit voor elke willekeurige passant belangrijk.
Het nieuwe KunstenHuis Idea moet uitnodigen tot binnenlopen, ontmoeten en
verblijven, en daarbij moet elke bezoeker een plek kunnen vinden passend bij de
reden van het bezoek.

Onder de twee thema’s gesteld in bovenstaande alinea kunnen
verschillende waarden worden geclusterd. Deze waarden zijn van belang voor de
herbestemming en transformatie van de Klinker in Zeist om zo de
maatschappelijke rol van het KunstenHuis Idea als cultureel centrum te
versterken. Onderstaand worden de waarden opgesomd. Daarbij wordt toegelicht in
welke vorm de waarde terugkomt in de voorstel-herbestemming van de Klinker te
Zeist.

Het vermengen van functies en daarmee verbinden van bezoekers heeft betrekking tot waarden als
interactie, verbinden, gemeenschapsvormend, multifunctioneel, open, betrokken
& evenementen. In het ontwerp komt dit thema vooral terug door zo min
mogelijk afgezonderde ruimten te creëren. Door de ruimte open te houden
en de verschillende functies op andere manieren af te bakenen verbinden
de verschillende functies en is er mogelijkheid voor interactie tussen
de bezoekers onderling. In de open ruimte worden de functies ruimtelijk
onderbroken of gescheiden middels vast interieur of verschillen in de vloerhoogte.
In het ontwerp wordt de begane grond voor een groot deel gewijd aan
ontmoetingsruimte met zitplekken welke tegelijk functioneert als
verkeersruimte. Deze ruimte wordt in het midden gebroken door een centrale bar
waar langs alle zijden besteld danwel gezet kan worden. In het
bibliotheekgedeelte op deze verdieping wordt de kinderhoek toegepast in een
soort verlaagde zitkuil. Hierdoor is er voor de ouders vanaf de
zitmogelijkheden een overzicht over de kinderafdeling en wordt de ruimte
afgebakend waardoor de kinderen niet gaan dwalen door de andere delen van het
gebouw. Dit gedeelte van de begane grond functioneert ook als wachtruimte en is
gemeenschapsvormend. Het is de bedoeling dat de bezoekers worden betrokken
bij de functies in het gebouw. De lokalen in het ontwerp zijn opgebouwd uit
modulaire wanden waardoor de ruimtes multifunctioneel kunnen worden
gebruikt.

Met een nieuwe entree en trap is er toegang tot de grote zaal
op de eerste verdieping. Deze entree is gelegen aan het plein ten behoeve van interactie
met de passant welke de inloop bevordert. Deze entree biedt tevens toegang tot
de tentoonstelruimte. Door de toepassing van een aparte entree is er de
mogelijkheid om buiten de openingsuren van de bibliotheek toch evenementen
te kunnen organiseren. Deze aparte entree beschikt tevens over een eigen toilet,
bergruimte (garderobe) en is verbonden met de horeca. De bezoekers kunnen na
een voorstelling samenkomen en verbinden.

In het andere deel van de eerste verdieping is het stillere
deel van de bibliotheek gepositioneerd. Hier zullen vooral werkplekken de
boekenkasten afwisselen. Dit gedeelte van de bibliotheek is met een grote trap
te bereiken. Dit wordt een multifunctionele trap welke tevens gaat
werken als een ontmoetingsruimte. De trap zoals ontworpen in de Lochal in
Tilburg2 is hier een goed voorbeeld van.

Daarnaast zijn er andere functies, als een kantoor, die wat
meer afzondering nodig hebben. Voor een kantoor is het belangrijk dat er een op
slot te draaien toegangsdeur is. Daarnaast is doorloop door derden achter de
toegangsdeur ongewenst. Om deze reden is de tweede verdieping deels meer
privaat vormgegeven. Het overige gedeelte van de derde verdieping bestaat uit
verkeersruimte naar het publieke dakterras. Deze verkeersruimte wordt aangevuld
met exposities. Dit om de bezoeker te prikkelen voor de evenementen in de expositieruimte
op de eerste verdieping. Op deze manier wordt de ongemakkelijke vorm te geven
overgebleven ruimte efficiënt en multifunctioneel vormgegeven met ruimte
voor interactie.

Laagdrempelige toegankelijkheid en inclusiviteit voor elke
willekeurige passant
heeft betrekking tot waarden als toegankelijk, gastvrij, inclusief, inspireren,
interactie, betrouwbaar, ontspannend. In de herbestemming betekent dit dat het
gebouw de ruimte moet hebben om een breed en gevarieerd programma aan te
bieden. Denk aan een combinatie van zowel bruisende plekjes als concentratieruimten,
maar ook muzieklokalen en kantoorruimtes. Echter is het aanbieden van een breed
programma niet identiek aan de waarde toegankelijk. De bezoeker, maar
vooral de willekeurige passant, moet denken ‘dit gebouw spreekt mij aan, ik ga
naar binnen’. Hiervoor worden allereerst meerdere entrees ontworpen in relatie
tot de gevel die de inloop, danwel toegankelijkheid stimuleren. De
shop-in-shop wordt bijvoorbeeld aan de winkelstraat ontworpen. De gevel aan
deze straat krijgt een grote luifel en sluit zo aan op de sfeer in deze
winkelstraat. Door de gastvrijheid en inclusiviteit voelt de
bezoeker zich thuis en wilt deze ook verblijven in het gebouw. De sfeer in het
nieuwe KunstenHuis Idea  is betrouwbaar
en de bezoeker voelt zich thuis. In de ideale situatie voelt elke bezoeker zich
dusdanig thuis dat hij of zij lekker gaat neerploffen, en in een extreem geval
zijn schoenen uittrekt3 om vervolgens echt te ontspannen.

Tijdens de workshop in Zeist4 is gebleken dat niet
iedere (potentiële) bezoeker zich geroepen genoeg voelt om het huidige gebouw
binnen te stappen. De organisatie heeft de ambitie om inclusief te zijn.
Dit betekent dat naast een breed en gevarieerd aanbod in programma de
(potentiële) bezoeker een betrouwbare, ontspannen en gastvrije
sfeer proeft. Sfeer is lastig om ruimtelijk te definiëren en meer een
natuurlijk proces wat ontstaat door het brede en gevarieerde programma op een
juiste en logische manier door het gebouw te positioneren ten behoeve van interactie
en inspiratie.

Daarnaast kan met een efficiëntere indeling, met erkenning
voor de vorm van het gebouw het gewenste brede programma worden ontworpen.
Verder wordt middels multifunctionele ruimten het beschikbare vloeroppervlakte
optimaal gebruikt. De multifunctionele ruimten worden op elkaar afgestemd, voor
een optimaal gebruik. Bij een breed programma is een logische positionering van
de verschillende functies door het gebouw van belang. Daarbij is een goede
routing cruciaal. Bij de positionering van de verschillende functies is akoestiek
door het gebouw een belangrijke ontwerpfactor. Het positioneren van de
kinderboeken naast de stilte werkplekken zou een onlogische keuze zijn. Toch is
interactie tussen de verschillende functies van belang om de bezoekers
te inspireren met hetgeen dat KunstenHuis Idea aanbiedt. In het ontwerp
is rekening gehouden met akoestiek door de luidruchtige ruimtes, als de
kinderboeken, het leescafé en shop-in-shops, dichter rondom de entree te
positioneren. Hier is namelijk al sprake van in- en uitloop en mensen die
elkaar ontmoeten. Daarnaast wordt het bibliotheekgedeelte over twee
verdiepingen verspreidt. Hoe verder, en hoger, de bezoeker in de bibliotheek
komt hoe stiller het wordt. De rust wordt onder andere afgedwongen middels
ruimtelijke ordening. Bijvoorbeeld door geen boekenkasten langs werkplekken te
positioneren zodat de doorloop minimaal is. Bij de Lochal in Tilburg2
zijn op deze manier rustige werkplekken gecreëerd en dit werkt daar erg
effectief. Daarnaast kan rust worden afgedwongen middels eenheid. Dit kan onder
andere door het creëren van gelijke hoogtes van kasten en gelijke posities van
bureaus. Een eenheid, van bijvoorbeeld de hoogte van boekenkasten, die tot in
de details is doorgewerkt geeft rust. Stadsbibliotheek Het Predikheren in Mechelen5
is hier een goed voorbeeld van.

Middels de bovenstaande toelichting van de waarden, passend
bij de twee hoofdthema’s, zijn de kansen voor het gebouw de Klinker te Zeist
nader toegelicht. Het gebouw heeft een centrale ligging, is goed bereikbaar en
is langs alle drie de gevels verbonden met Zeist. In de herbestemming wordt er
gefocust op het versterken van de relatie tussen binnen en buiten waardoor de (laagdrempelige)
toegankelijkheid en inclusiviteit voor elke passant wordt bevorderd.
Hierdoor worden de functies aan de buitenzijde tevens verbonden met de functies
binnen. Met het vermengen van de functies (binnen en buiten) wordt de
Klinker opnieuw verbonden aan Zeist. De Klinker is een uniek gebouw met de
potentie te transformeren tot het nieuwe culturele hart van Zeist. In de
beoogde transformatie wordt er gefocust op de verbetering van dit unieke stukje
Zeist waarbij de wensen worden ingepast in een nieuw programma.

Literatuurlijst

1             KunstenHuis
Idea, (augustus 2022), Cultuurclusteren in Zeist. Geraadpleegd op 15-03-2024 Brochure_VisieDoc_DEF_LR.pdf
(sharepoint.com)

2             Persoonlijke waarneming tijdens
locatiebezoek aan de Lochal Tilburg. 08-03-2024.

4             Persoonlijke waarneming tijdens
locatiebezoek aan KunstenHuis Idea Zeist. 16-02-2024.

5             Persoonlijke waarneming tijdens
locatiebezoek aan Predikheren Mechelen. 09-03-2024. 

Ontwerpproces van de maquette