De economische crisis heeft er voor gezorgd dat er steeds meer flex-contracten worden vergeven en daarmee steeds minder financiële zekerheid. Het beëindigen van een flex-contract is velen malen makkelijker dan een vast contract waardoor het verliezen van een baan ook steeds vaker voorkomt. De maatschappij wordt steeds complexer

Het steeds complexer worden van de maatschappij door de digitalisering en de hoeveelheid aan keuzevrijheid die het ons geeft maakt het voor een deel van de bevolking juist lastig om mee om te gaan. Mensen raken het overzicht kwijt en maken in onwetendheid de verkeerde keuze. Voor je het weet zitten ze in de financiële problemen en leidt de neerwaartse spiraal naar een huisuitzetting en sta je op straat. Tekort aan sociale huurwoningen

Als je dan op straat komt te staan zou het fijn zijn als je zo snel mogelijk weer een betaalbare woning zou kunnen vinden om klein, maar op een veilige plek, beschut van de weersomstandigheden te kunnen verblijven. Echter zien we, en bevestigd door de overheid, dat er te weinig betaalbare woningen zijn.

Daarnaast zien we diverse andere maatschappelijke ontwikkelingen zoals het stijgende aantal scheidingen, die ertoe leiden dat de vraag naar een betaalbare woning nog groter wordt. Resultaat; meer mensen die dakloos raken en stagnatie in de opvang waardoor mensen ook langer dakloos blijven.

De Hardware

De harde cijfers van het CBR 2018 toont de omvang van de problematiek in Nederland.  In circa 10 jaar tijd is de problematiek méér dan verdubbeld. Te zien is dat deze stijging niet is toe te kennen aan een specifieke afkomst. Nederland telt op dit moment zo’n 40.000 daklozen waarvan er ongeveer 4000 in Rotterdam te vinden zijn. Dit aantal omvat zowel de straatslapers als de daklozen die in de opvang verblijven.

We zien hierbij de afgelopen jaren een shift in de doelgroep plaatsvinden waarbij het percentage niet-zelfredzame dak- en thuislozen afneemt en het aantal zelfredzame dak- en thuislozen toeneemt. Dit fenomeen heeft velen gevolgen voor hoe wij om zouden moeten gaan met de problematiek, echter wordt dit nog niet gedaan.

En dan raak je dakloos…wat nu?!

De eerste stap is om langs het Centraal Onthaal van Gemeente Rotterdam te gaan voor een filtergesprek. In dit gesprek wordt bepaald of je toegang tot de opvang krijgt. Is er een vermoeden dat je een netwerk hebt om op terug te vallen dan is de kans groot dat je geen toegang krijgt wegens de drukte in de opvang centra. Voornamelijk zelfredzame daklozen krijgen hierdoor lastig toegang tot de opvang ook al hebben ze geen netwerk.

Tijdsduur 

Wanneer je toegang krijgt tot de opvang staan de eerste twee weken in het teken van het verlenen van basiszorg en een screening waarin bepaald wordt welke hulp er benodigd is om weer uit deze situatie te komen. De minimale periode om financiën in beeld te krijgen en eventuele andere hulp te verlenen is 3 maanden. Na deze periode kan een woning gezocht worden. 

Dankzij de stagnatie in de woningmarkt en daarmee ook de stagnatie in de uitstroom kan zelfs met een urgentieverklaring de zoektocht naar een woning 6 tot 9 maanden duren! Gaat het om iemand die dakloos raakt om financiële redenen zonder andere problematiek en zonder begeleid wonen kan dit gemiddeld zelfs meer dan één jaar duren.

Zelfs al raak je dakloos door economische redenen, wat je zelf niet eens altijd zelf in de hand hebt, kun je dus zomaar een jaar lang in de opvang moeten doorbrengen! 

De Software

Naast de harde feiten die worden gepubliceerd vind is het belangrijk om ook de zachte kant van de problematiek te achterhalen. Diverse gesprekken met medewerkers van het Leger des Heils, beleidsmakers, ex-daklozen of daklozen zelf hebben bijgedragen van het creëren van een eigen perceptie op de problematiek. Het beeld is gevormd door de harde feiten [hardware] in combinatie met de zachte laag [software]. De combinatie van deze twee verrijken het project en versterken het verhaal.

De huidige opvang

De krantenartikelen schreven niet enkel over de hoeveelheid dak- en thuislozen maar ook over de slechte kwaliteit en lage capaciteit van de huidige opvang centra. Om deze constateringen te kunnen bevestigen en te analyseren waar het programma van de nieuwe nachtopvang aan moet voldoen zijn diverse locaties van nachtopvang van het Leger des Heils bezocht. 

Het eerste wat opvalt is dat het erg gesloten is. Afgesloten van de buitenwereld met weinig daglicht, alsof men de daklozen letterlijk wil onttrekken aan de maatschappij om de problematiek te verdoezelen. 

Alle ruimten in de opvang zijn collectieve ruimten, de eetzaal, de woonkamer, de badkamers en zelfs de slaapvertrekken. Nergens is er een ruimte waar je je terug kan trekken om mentaal tot rust te komen. Ook heb je nergens écht privacy. De slaapzalen zijn een concentratie van verslavingsgevoellige personen, personen met een psychische problematiek en economische daklozen. Op kunstmatige wijze wordt er getracht een zekere vorm van privacy te creëren.

De huidige opvangcentra bieden enkel een dak boven het hoofd maar zijn totaal niet afgestemd of ontworpen op de behoeften van de dak- en thuislozen. Daarbij komt dat de opvangmogelijkheden enkel ’s avonds en ’s nachts geopend zijn en de tijdelijke bewoners de gehele dag aan hun lot worden over gelaten. Op zoek naar een warme plek, afleiding en onderweg naar een verdere afglijding.

Het Klooster

De nieuwe opvang dient een tijdelijk verblijf te bieden in een veilige omgeving, waarbij de mogelijkheid wordt gecreëerd om tot rust te komen en privacy te genieten. De optimale uitvoering is een collectieve woonvorm met individuele slaapvertrekken. Een analyse naar bestaande typologieën die hieraan voldoen tonen een divers scala aan oplossingen. Denk hierbij aan een gevangenis, hostel of klooster.

De typologie die het meest aansluit bij de behoeften van de daklozen is het klooster. Het klooster bevat de programmatische behoeften van de dak -en thuislozen en heeft een heldere overgang van domeinen. De rumoerige onveilige buitenwereld gaat middels een entree met toezicht over naar een ommuurd collectief. Een veilige binnenwereld, een dorp op zich. Collectieve ruimten waar diverse activiteiten plaats vinden bevinden zich op de begane grond, gelegen rondom de collectieve tuin. Een tuin in het hart, waar mentale rust kan worden verkregen. Privé slaapvertrekken op de verdiepingen erboven en een gangenstelsel welke al deze ruimten met elkaar verbind.

Opvang NUL-10

Opvang NUL-10 is opgezet vanuit dezelfde principes als het klooster. Via een centrale entree gaat de onrustige en onveilige grote boze wereld over in een veilige, ommuurde collectieve wereld die voor daklozen en bezoekers toegankelijk is. Deze collectieve wereld voorziet in de collectieve functies als een restaurant, woonkamer, co-werkplekken en vergaderzalen waarbij een kruisbestuiving van de daklozen en andere gebruikers van de stad plaats kan vinden.

In het hart van de opvang ligt het centrale stijgpunt welke het collectief met de slaapvertrekken met elkaar verbind. Het stijgpunt is een verlengstuk van het publieke domein naar de publiek toegankelijk daktuin.

Grenzend aan het centrale stijgpunt verbindt de gang de privé verblijven met de groepsruimten. De groepsruimten waar de daklozen collectief kunnen samenkomen. Veilig, rustig en niet publiek toegankelijk. En de privé ruimten waar de daklozen in alle rust privacy kunnen genieten, tot rust kunnen komen en uitgerust aan de problematiek kunnen werken..

De locatie

De gekozen locatie voor deze opgave is centraal gelegen in Rotterdam op een parkeerstrook langs het spoor bij het Schiekadeblok. Ten tijden van het starten van de opgave was de grond niet in bezit van de gemeente. In combinatie met het aangrenzende spoor maakt het een lastig te ontwikkelen reststrook is in het hart van de stad. Ideaal voor de opgave. 

De locatie in het Rotterdam Central Disctrict is een rauwe, bruisende en innovatieve omgeving. De huidige gebruikers van de bestaande bebouwing in het Schiekadeblok zijn divers van aard en voornamelijk bedrijven die open staan voor vernieuwende ideeën.  Het gebrek aan directe omwonenden in dit deel van de stad zal de drempel tot acceptatie van de doelgroep verlagen.

Het is tevens een enorm zichtbare locatie. Diverse vervoersstromen passeren de locatie. Het spoor, de autoweg over de Schiekade, de fietsverbinding naar het centraal station, de looproute van het station via de luchtbrug naar in de toekomst nieuw pompenburg en de trambaan maken het een uitgelezen kans om de zichtbaarheid van de doelgroep te vergroten.

Door het ontwerp in het epicentrum van de stad te positioneren kan optimaal gebruik worden gemaakt van de kansen die de stad te bieden heeft.

De meest recente ontwikkelingen van het Schiekadeblok die vanuit de gemeente Rotterdam naar buiten zijn gebracht gaan uit van het behouden van de huidige bebouwing. Er zal nieuw programma worden toegevoegd en het plein in het hart, dat nu een parkeerveld is, zal worden getransformeerd naar een bruisende verblijfsplek.

Het ontwerp maakt het plein af en vormt een geluidswerende wand tussen het spoor en het plein. De hoofdentree en de publieke functies in de plint openen zich naar het plein en zijn een extensie van de publieke ruimte.

Uitgangspunten

Bij de vertaling van de analyse naar OPVANG NUL-10 zijn een aantal elementen leidend geweest. Allereerst dient de opvang een tijdelijk verblijf te bieden in een veilige omgeving, waarbij de mogelijkheid wordt gecreëerd om tot rust te komen en privacy  te genieten. Tevens is de zichtbaarheid van de doelgroep en het gebruik maken van  de kracht van de stad belangrijk. Om deze elementen, welke in eerste opzicht lijken te schuren met elkaar, goed te integreren is het ontwerpen in diverse domeinen, zoals het klooster ons ook heeft getoond, van groot belang. OPVANG NUL-10 is opgezet op basis van 3 domeinen. Het publieke domein, het collectieve domein voor de bewoners zelf en het privé domein. In deze nieuwsbrief behandelen we het publieke domein.

De entree

Om de kracht van de stad zo goed mogelijk te kunnen gebruiken heeft OPVANG NUL-10 een volledig publieke plint met één hoofdentree. De entree geeft niet enkel een veilig gevoel middels toezicht van een huismeester maar is ook dé plek waar men hun post kan ophalen. Het ontwerp biedt voor elke bewoner een post adres, welke ontzettend belangrijk is voor bijvoorbeeld het mogelijk maken van het verkrijgen van een uitkering, het aanvragen van de zorgverzekering en diverse toeslagen.

De entree ligt aan het hart van OPVANG NUL-10 en maakt het mogelijk om direct naar de gewenste bestemming te kunnen bewegen. Vanuit de entree kun je zowel de overige functies van de publieke plint betreden, als ook via het open trappenhuis naar het publieke dak of naar de privé verblijven.

Publieke plint

De publiek toegankelijke plint voorziet in functies waar zowel de dak- en thuislozen als de bezoeker gebruik van kunnen maken. Het is de plek van kruisbestuiving, de plek waar maximaal gebruik kan worden gemaakt van de kracht die de stad te bieden heeft. De plint voorziet hiervoor in een diversiteit aan functies. Zo is er een restaurant, een lounge, een wasgelegenheid, flexibele werkplekken én vergaderruimten waar bedrijven gebruik van kunnen maken. Deze functies staan niet enkel op zich, maar vullen elkaar aan. Het restaurant verzorgt de catering bij de vergaderruimten en de werkplekken en lounge worden gebruikt tijdens het wachten op de was.

De functies in de plint hebben nog een andere functie, dagbesteding. Een deel van de dak- en thuislozen hebben geen baan, maar van heel de dag thuis zitten wordt je ook niet vrolijk. Deze mensen hebben structuur nodig in hun leven. Door middel van dagbesteding kan een deel van de structuur geboden worden, als natuurlijk ook afleiding van de problematiek. Zo kunnen de bewoners ingeroosterd worden in het restaurant, kunnen ze voorzien in de schoonmaak van het gebouw of het onderhouden van al het aanwezige groen.

De verticale tuin

Het stijgpunt is in het hart van het gebouw gelegen. Een hoge open ruimte waaraan trappen en liften grenzen vormt het middelpunt van het gebouw waar het meeste menselijke verkeer plaatsvind. Het is open opgezet middels een bogenstructuur en een invulling van open spijlen hekwerk om de het stijgpunt overzichtelijk, en daarmee veilig te houden.

Aan het stijgpunt, centraal gelegen bevind zich op elke verdieping een personeelsruimte. Maatschappelijk werkers bevinden zich hier als vast aanspreekpunt voor de bewoners per verdieping. Bij aankomst in de opvang zal deze persoon samen met de dakloze de problematiek in kaart brengen en een ontwikkelplan samenstellen. Na deze actie is de bewoner zelf verantwoordelijk voor het uitvoeren van het plan, maar is er altijd een aanspreekpunt aanwezig indien gewenst.

Publieke daktuin

Het leven van zowel de dak- en thuislozen als de gebruiker van de stad is erg stressvol. De ene persoon heeft een huisvestingsprobleem, de ander een financieel probleem of is zoekende naar een baan wat maar niet wil lukken. Weer iemand anders is door een relatiebreuk op straat beland en kan het maar slecht verwerken. Iedereen, zowel de dak- en thuislozen als de gebruiker van de stad zoals jij en ik hebben te maken met een situatie waarin we overvraagd worden of ons zelf overvragen.

De publieke daktuin geeft antwoord op de vraag naar een ruimte waar men tot zichzelf kan komen. Even ontsnappen aan de chaos in het hoofd om vervolgens met een frisse blik te werken aan de obstakels waar men mee te maken heeft. Deze plek biedt de mogelijkheid tot activiteiten als bijvoorbeeld Yoga, Meditatie, of er gewoon ‘even zijn’. Fysiek in contact met de buitenruimte maar toch overdekt.